NEHEMIA l2

 CHHIAR TÛRTE: Neh. 1, 2, Deut. 7:9, Sâm 23:1–6, Num. 23:19.

 CHÂNGVAWN: “Hetiang hi a lo ni a, chûng thute ka hriat chuan a thu hnawk a, ka tap a, ni eng emaw zât chhûng chu lungngâiin ka awm a; tin, chaw ngheiin ka awm a, vân Pathian hmâah ka tawngtâi bawk a. Chutichuan, ‘LALPA, vân Pathian, Aw Pathian ropui leh hluahawm, nangmah hmangaiha i thupêkte zâwmtute chunga thuthlung vawnga khawngaihna lantîr thîntu’ tiin ka tawngtâi ta a” (Nehemia 1:4, 5, NKJV).

 KAR hmasa zirlâiah khân Hebrai hnamte hnêna Pathianin a lo tiam tawhte chu a then a zâr tal a thlen famkimna tûrin tum hnih ngawt Judai rama sâltângte kîrna a thlen thu kan sawi tawh a. Mahse, kha mite bâkah khân mi dang tute emaw kîr ve leh tûra Pathianin a buatsaih an awm tlat mai. Hêng kîr leh hnuhnûng berte hi buaina ching fel tûra ruat an ni nghe nghe bawk. A tum khatna leh tum hnihnaa lo va kîr tawhte kha Jerusalem tungding leh tûr leh tempul sak that hna thawktu tûr an ni tho nachungin, an vêla hnam dang lo awmten an lo dodâl avâng khân an thawh tûr ang pawh an thawk zo thei ta lo va. Hêng lâi vela awm hnam dangte hian Israel-te chu hmâna hnam chak tak an nih ang kha an rawn nih leh ang tih an hlauh avângin (Ezra 4:6–24) Jerusalem din thar leh a, a kulh chim tawhte thawm that leh chu an lo remti lo a ni. Israel mite an rawn kîr leh kha an dinhmun tiderthâwngtu tûr niin an hmu a, a theih ang kawng kawnga lo dan an tum ruh hle mai. Mahse, Pathian lah chuan a mite chu ti tûra a hrilh tawh hlenchhuak lova râlbansân mai tûrin a ko bîk bawk si lo.

 Chuvâng chuan, a thiltum tipuitling a, a ruahmannate hlenchhuak tûrin mi dang a buatsaih leh ta a. Chu mi chu Nehemia niin, tûn kâra hian a chanchin leh a hnêna Pathianin mawhphurhna a pêk chu kan zir ho dâwn a ni.

 *Tûn kâr zirlâi hi Sabbath nî-a sawi ho thei tûrin lo zir ang che.

 Nehemia lehkhabu hi Daniela lehkhabu nên a bultan dân a inang angreng khawp mai a (Dan. 1:1, 2 chhiar la), chanchin duhawm lo a thlen thua bultan a ni ve ve a ni. Hetih lâi vêl hian mi tam tak chu an thlahtute ramah an kîr leh tawh a; mahse, Judai ramah chuan an duh ang leh beisei angin thil kal ta lo tlat mai.

 Nehemia 1:1–4 chhiar la. Eng vângin nge Nehemia hi a rilru a hrehawm viau le? Chanchin duhawm lo tak a dawn chu eng tin nge a lo chhân lêt?

 A hmâ kum eng emaw zât kal tawha Babulon sawrkârin sala ni tûra a lo man, Juda mi eng emaw zâtte kha Persia Lalram bial then pali zînga pakhat, Susan-ah dah an ni a. He khuaah hian Nehemia chu sawrkâr mi pawimawh tak niin, lal no hlântute zînga mi a ni. “Ka unau pakhat, Hanania” a tih hi a pianpui unau tak tak a nih a rinawm a, a chhan pawh Nehemia 7:2-ah hian Hanania chu a unaupa ni angin a sawi nawn leh tlat; amaherawhchu, Israel mi, mi dang tu emaw pawh a ni ve thei tho bawk. Hanania nêna thil an sawi dun hun hi B.C. 445, November thla laihâwl leh December thla laihâwl inkâr vêl a nih rin a ni a, chu chu Jerusalema Ezra kîr leh hnu kum 13 vêl a ni ang. Hanania hian Jerusalema thil awm dân chu a tha lo hle tih a sawi a. Sâltâng kîr lehte khân Jerusalem din thar leh hna pawh an thawk hlei thei lo va, khawpui kulhte chu an hmêlmaten an tichim vek a, khaw ram ang maiin a awm tawp tawh a ni âwm e.

 Lui râla awmte hnên atanga hêkna thu a dawn avângin Lal Artazerzia khân Jerusalem kulh sak that leh hna thawh mêk chu a chawlhtîr rih a (Ezra 4), chu chuan saltâng kîr lehte pawh a tihnual rawih nghe nghe. Chu chu remchângah lâ-in hmêlmate chuan kulh chim bângte leh an siam that leh tawh sate pawh chu an rawn tichhe leh ta vek mai a (Ezra 4:23). Hetianga chhiatna a thlen thu hi Nehemia pawhin tlângkam atang chuan a lo hre ve tawh ngeiin a rinawm; mahse, thu belhchian dâwn tak a ni em tih erawh a la hre rih lo a ni ang.

 Tempul bîk chu sak that leh tawh ni tho mah se, tempula rawngbâwl hna thawktu tûr berte chu Jerusalemah an chên theih miau loh avângin a nih dân tûr ang taka thil kalpui theih a la ni rih chuang lo. Hetiang hi a nih deuh nuaih avângin Nehemia pawh a lungngâi hle a, a thu hriat chuan a tizawi hnawk a ni ber âwm e: Pathian châwimâwi tûra an rama kîr leh ni si kha, an la châwimâwi tlat lo mai a. Hmêlmate leh dodâltute an hlauh tlat avângin Pathian in leh Khawpui Thianghlim chuan ngaihthah a hlawh hle mai a ni.

 Hetiang hi thil awm dân a nih avângin Nehemia chuan Pathian lam a hawi ta tawp mai a. Mahse, Juda mipuite chu rinna tlachham emaw, dâwihzep emaw angin a chhuah chuang lo; chutih rualin, thil awm dân chu a nih ang anga en liam mai erawh a tum chuang hek lo thung. A thingthî a, chaw ngheiin a tawngtâi tan ta zâwk a ni.

 Hetiang chanchin duhawm lo tak mai a han hriat hian Nehemia chu a tap a, chaw a nghei a, a tawngtâi bawk a. Hei hian fiahna kan hmachhawn lâi te hian LALPA hnêna ngenna kan thlen a tûlzia eng tin nge min hrilh le?

 Nehemia 1:5–11-a Nehemia tawngtâina thu hi chhiar la. He a tawngtâinaah hian eng thute nge a chham chhuah? Enga ti nge thil tisualtute zîngah amah pawh a inchhiar tel ve?

 1. Pathian, Nang chu i ropui a, khawngaihna i ngah hle bawk (Neh. 1:5).

 2. Min lo ngâithla teh (Neh. 1:6).

 3. Sualte puanna (Neh. 1:6, 7).

 4. I thutiamte kha hre reng ang che (Neh. 1:8, 9).

 5. Nang chuan min tlan chhuak tawh a (Neh. 1:10).

 6. Min lo ngâithla teh (Neh. 1:11).

 7. Pathian, hmuingîlna leh zahngaihna min dawntîr ang che (Neh. 1:11).

 Nehemia tawngtâina hi a mâwi hle mai: Pathian ropuizia a’n chham chhuak hmasa tê tê a, chutah anmahni sualna puang zuiin, tânpui ngenna thu-in a khâr ta a ni. Daniela bung 9-a kan hmuh Daniela tawngtâina nên pawh khân an inang khawp mai a, kha tawngtâina kha Nehemia hian a lo chhiar fo thîn pawh a ni mai thei e. Nehemia hian tanpui dîlna thu-in bul a tan nghâl tâwng mai lo va, Pathian chu ropui tak leh hlauhawm tak a nih thu a sawi hmasa phawt zâwk a ni. Tin, Pathian chuan a thuthlung a vawng tlat a, amah hmangaihtute chungah chuan khawngaihna a lantîr thin thu pawh a sawi bawk. Amah Pathian chu eng tik lâi pawha rinawm thîn a ni a, a tân kawng dang zawh a rem tawh lo tih hrilh a tum emaw chu âw tih mai tûr zâwk a ni.

 A tawngtâina thu chhamte hi (a chunga târ lang ang khian) ngun takin a indawt dân tûr a lo ngaihtuah sa vek niin a lang. Pathian thutiamte a chhamchhuahna, châng 8 leh 9 hi a tawngtâina thu laimû tak chu a ni a. “Hre reng ang che” tiin Pathian a ngên a ni. Hetiang hian tawngkam dangin lo dah chhin ila: Aw Pathian, i laka kan rinawm loh hun hunah min tihdarh vek tûr thu i sawi a; mahse, min hruai kîr leh ang a, thil eng kim a ngâi anga i awmtîr leh vek tûr thu pawh i sawi tho bawk a nih kha. Khângte kha hre reng la. I thil sawi hmasa zâwk hi chu a lo thleng tawh a, tûnah hian i lam kan lo hawi ta bawk a, i thutiam khi han hlen ta che. Nehemia hian Pathian thutiamte chu a ta neih ngam khawp mai a, tin, Pathian chu a thutiamte hre reng tûrin a kar hreh miah lo bawk. Pathian chuan a thu lo tiam tawhte chu a theihnghilh leh mai thîn ni ang chuan ngaih tûr a ni lo vang a. Chûng a thutiamte chu chan duhna thinlung kan put hian amah pawh a lâwm ve tihna a ni zâwk. A thutiamte chu ring a, ama hnêna chham chhuak ve leh ngei tûrin min duh bawk a ni. Chutianga Pathianin tihsak min lo tiam tawhte kan han chham chhuah leh hian, chûng thutiamte chu ring ngam thei tûrin tihchak kan lo ni thîn a, beisei tûr rêng awm tawh lo nia a lan hunah te hian a tangkâi leh zual êm êm a ni.

 Pathian thutiamte zînga engte hi nge tûnah khân ta neih theih i neih ve le? Chûng thutiamte chu chang thei tûra bâng lova dîl zêl a pawimawh chhan sawi ang che. (Bânsan pawh ni la, eng nge i chan chuan ang?)

 Nehemia 1:11 hian Nehemia chu lal no hlântu a nih thu min hrilh a. He hna hi hna pawimawh vak ni pawhin kan lo ngâi lo a ni mai thei; mahse, lal no hlântute chu lal bula che tla deuh reng an nih avângin mi pawimawh tak an ni. Lal thil in tûrah chuan natna hrik emaw, tûr emaw a lo awm thulha lalin a thih phah loh nân anni hian an lo tem hmasa phawt zêl thîn. Herodotus-a khân Persianhoten lal no hlântute chu an ngaihsânzia a sawi a, sawrkâr mi pawimawh tak ni-ah an ngâi a ni âwm e. Entîr nân, Assuria lal Esarhaddon-a no hlântu chu a Assuria lalramah khân chief minister a ni nghâl bawk. Chutiang chuan, Nehemia pawh hian Persia ramah khân dinhmun sâng tak a luah a, lal ina chetla ve reng a nih avângin lal hnêna thu sawia, Juda rama thil awm dân a hrilh theihna hun remchâng pe tûrin Pathian hnênah pawh a dîl rêng a nih kha.

 Nehemia 2:1–8 chhiar la. Nehemia tawngtâi leh chaw nghei avâng khân eng thil nge lo thleng ta?

 Nehemia tawngtâina chu Juda-te calendar-a Nisan thlaah chhânin a awm ta a, chu chu B.C. 444, April thla vêlah khân a ni. Hanania leh Juda mi thenkhatten Nehemia hnêna Jerusalem dinhmun that lohzia an rawn hrilh atang khân thla lî a liam tawh a. Kha thla li chhûng khân Nehemia chu tih tak zeta tawngtâiin chaw te a nghei bawk a, Pathian chuan a rawn chhâng dâwn ta lo emaw tih ram ram châng pawh a nei thîn ngeiin a rinawm. Mahse, Pathian chu a hun takah a rawn che thîn a. Persia lal chu Nehemia thusawite ngâithla tûr leh a duh ang taka chhânna pe tûrin a lo buatsaih reng zâwk a lo ni.

 No hlântu ni si, ram danga governor ni tûra hun eng emaw chen va thang bo daih ang hi chu thil thleng zen zen a ni âwm lo ve. Nehemia hmang hian Pathian chuan thu a rawn sawi a, Persia ram lal Artazerzia I chu Judai ram governor atân Nehemia ruat tûrin a hmin ta a ni. An inbiak lâi hian an bulah lalnu pawh a awm ve nia sawi a ni a, hei hian Nehemia leh Artazerzia hi mi mal thil deuh hleka inkâwm an ni ang a tih ngaihdân min neihtîr a, a chhan pawh an ram dânah lal leh sawrkâr milianten ruai an kîl ho nîkhua chângin lalnu chu a tel ve ngâi zen zen loh vâng a ni. Nehemia hian lalin ngaihdân nghet sa a lo nei palh ang tih a hlauh avângin Jerusalem chungchâng chu a sawi lang nghâl mai lo va, ama mi mal tâna thil lungchhiatthlâk tak eng emaw a thleng nia lalin a ngaih theihna tûrin a hmêl a tilang hmasa phawt a. Chutiang chuan, a kal duhna hmun leh kal duh chhan a sawi hauh hmâ pawhin lal thinlung chu hnehin a lo awm reng tawh mai a ni.

 Eng tiang kawngtein nge Persia lal ina Nehemia dinhmun leh Babulon lal ina Daniela dinhmun hian inanna a neih? Lalin a ngaina êm êm mai hian eng tiangin nge Nehemia nungchang kha a târ lan le?

 Lal chuan Nehemia chu lui râla awm sawkâr hnathawk lian pahnih, Horon mi Sanbalata leh Amon mi Tobia hnênah tîrin, a tih tûrte tha taka a hlen chhuah theihna tûra kawng lo hawnsak tûrin a hrilh bawk a. Tin, lal ramngaw hâk vêngtu Asapha pawh Jerusalem khawpui, a kulh leh tempul te sak that leh nâna Nehemian thing a mamawh ang zât chu lo pe zêl tûrin thu a pe bawk a ni.

 Nehemia 2:9, 10 chhiar la. Hêng châng pahnihte hian Nehemia leh Juda miten dodâlna an la hmachhawn tûr chungchâng eng tin nge an sawi?

 Nehemia chu B.C. 444 kum laihâwl pelh tawh hnu vêlah khân Jerusalem a va thleng a. Hna a thawh tan hma hauh atangin dodâlna a tâwk nghâl a, hêng sawrkâr mi pawimawh pahnihte hian lal hnên atanga an dawn lehkha an han chhiar chuan an thin a rim hle mai a ni. Tobia tih hi Juda hming chu a ni tak na-in (a awmzia chu, ‘LALPA chu a tha a ni’ tihna a ni a, a fapa Jehohanana pawhin Juda hming tho a pu ve a, Jehohanana tih awmzia chu, ‘LALPA chu khawngaihnaa khat a ni’ tihna a ni ve thung), amah hi chu Amon ram governor a ni teh daih a. Chutiang chuan, Jerusalem hi hmêlmaten an kâr cheh tlat mai a ni: hmâr lamah Samaria ram governor Sanbalata a awm a; chhak lamah Amon governor Tobia a awm a; chhim lamah Edom ram leh Moab governor Arab mi Gesema (Neh. 2:18, 19) a awm bawk. He lâi ram vêla sawrkâr mi pawimawhten rahbeha awmte ‘thatna’ tûra rawn pên chhuak Nehemia an lo dodâl tlat mai hi a vânduaithlâk khawp mai. Hetianga mite tihduhdah thîntute hian an lo tihduhdah thinten dinhmun tha an rawn chang ve tûr chu an ngaithei lo thîn rêng a ni.

 Nehemia chu “vênghimtu sipai rual nên Jerusalem a thleng chho ta rup mai a, hna pawimawh tak eng emaw thawk tûra lo kal a ni tih hai rual a ni lo. Chutih lâiin, khawpui chheh vêla chêng ve hnam dang, ring lo mite chuan an lo ngaimawh nghâl êm êm ringawt ve thung a, hêng mite hi Juda-te haw êm êm, an chunga tawrhna thlen thîntu leh hmusit thîntute kha a ni. Chutianga kawhmawh lo bâwl thînte zînga langsâr zual deuh deuhte chu Horon ram mi Sanbalata te, Amon ram mi Tobia te leh Arab mi Gesema te kha an ni a. A tîr atang rêngin hêng mite hian Nehemia che vêl chu sawi chhiatna lâi tûr zawng rân chungin an lo thlîr ru reng a, a ruahmannate chu a lo thuanawp a, a hna kal lâite pawh a khaihlak theih nân an tih theih ang ang an ti thîn a ni.”—Ellen G. White, Prophets and Kings (Zâwlneite leh Lalte), p. 539.

 A duhzâwng ti tûra Pathianin a kohten dodâlna an tawh dân chanchin inziahna dang sawi tûr i hria em? I hriat chu Sabbath nî-ah in class-ah i sawi dâwn nia.

 He hna thawk tûr hian Nehemia chu LALPAN a ko a, a mamawh ang zawng zawng pawh a pe vek dâwn a ni tih a chiang hle bawk. Pathian thutiamte chu a hriat avâng leh, Pathianin a ko a ni tih a chian êm avângin hma lam panin a chhuak ta a. Mahse, fîmkhur takin thil a ti a. Tawngkam danga sawi chuan, Pathianin a awmpui a ni tih chu hre tho mah se, chumi a hriatna chuan ngaihtuahna fîm a hman lohtîr phah chuang rêng rêng lo.

 Nehemia 2:11–20 chhiar la. Jerusalem kulhte sak that hna thawk tûra Nehemia inbuatsaih dân chu eng nge ni?

 Hruaitute tâna zirlâi pawimawh tak tak awmte chu: Zirlâi 1—Nehemia hian Pathianin Jerusalema a va tih tûr nia a hrilhte chu tu hnênah mah a sawi lo (Neh. 2:12). A ruahmannate chu a hmêlmate hnênah a sawi lo a ni mai lo va, Juda hnam hotute pawh a hriattîr bîk chuang lo. Mi tlêm azâwng hruaiin thil tih ngâite chu eng nge ni tih an lo va en lâwk vek phawt a ni. Zirlâi 2—Hna a thawh tan hmâin amâ tih tûr chinte chu a lo ti vek a, thil tûl tûr ang chu a lo ngaihtuah lâwk sa vek bawk. Zirlâi 3—Mi dangte hnêna a hnathawh tûr a sawi hmâ hian Pathianin a lo hruai tawh dânte a hrilh vek phawt a, Persia lalin puih a inhuam thu a hrilhte pawh kha a sawi lang bawk. Chutiang chuan, thawhpuia a sâwm hmâin a fuih phûr hmasa phawt a. Mak tak maiin Juda-te pawh chu a lamah lo tangin kulhbang chhe tawhte sak that leh hna chu thawh zâi an rêl ve ta a ni. Pathian chuan Nehemia tawngtâina avângin Persia lal rilru a lo hmin tawh a nih kha, khatah khân duh tâwk mai lovin, Juda-te rilru pawh a hneh ve leh a, Nehemia sâwmna chu huaisen takin an chhâng thei ta a ni.

 Nehemia 2:19, 20 chhiar la. Hêng châng pahnihte hian Nehemia rinna chungchâng eng nge min hrilh? Eng tiangin nge Deuteronomi 7:9, Sâm 23:1–6, Namber 23:19 te hian Nehemia kha rinna kawngah a lo puih le?

 Mi dangte nêna kan inbiak vêl dân hian tute nge kan nih a, eng nge kan rin chiah tih a tilang thîn a. Nehemia hi chuan mi dangte châwikâng theitu thu sawi hrâm hrâm a tum thîn. A thil tih apiangah Pathian hming a lam tel hreh ngâi lo va, miten nuihzatin diriam dâwn pawh ni se, Pathian a châwimâwi hrâm hrâm zêl. An hmêlmate chuan an hmusit hle a ni tih hre mah se, dâwih âw a chhuah duh chuang miah lo va, Pathian hming pawh a lam tîm phah hek lo. Kum tam tak liam taa Aigupa rama saltâng Josepha ang khân Nehemia pawh hian Pathian ring lo mite zînga a Pathian chanchin sawi a tîm ngâi miah lo a ni.

 ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Zâwlneite leh Lalte phêk 533–538-a, ‘Hun Remchâng Hmang Thiam Mi’ tih kha chhiar ni se.

 Nehemia kha tawngtâi mi a ni: “Nehemia hian tûn hmâ pawhin a mite tân a rilru a lo phawrh chhuak fo tawh a. Mahse, tûn tuma a tawngtâi hi chuan a rilru-ah thiltum thianghlim tak a rawn lang tlat mai. Lal remtihna a hmu thei a niha, an mamawh ang hmanraw dap khâwm kawngah tanpuitu an nei thei dâwn a nih phawt chuan Jerusalem kulhte sak that leh hna bâkah, Israel hnam tihchak thar leh hna pawh amah ngeiin thawh a inpeih a ni. Tichuan, LALPA hnênah tawngtâiin, he a ruahmanna hi a taka hlen chhuah a lo nih theih nân lal duhsakna dawn a dîl ta a. ‘Vawiinah hian i chhiahhlawh hi min hlawhtlintîr la, he mi mithmuhah hian khawngaih takin zahngaihna dawntîr ang che’ (Nehemia 1:11) tiin. Lal hnêna a thil duh thlen theihna hun remchâng nghâk hian Nehemia chu thla li chhûng zet a awm a ni.”—Ellen G. White, Prophets and Kings (Zâwlneite leh Lalte), p. 534.

 1. Bible bu pum pui—Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar hi kan chhiar chhuah vek chuan Pathian mi kohten dodâlna nasa tak an tawh thin thu kan hmu ang. Hei hi eng nge ni a chhan ni le? Heti hian inzâwt ta zâwk ila: Pathianin a duhzâwng ti tûra a kohte zîngah hian dodâlna tâwk lo tu tute nge awm? Hei hian Pathian duhzâwng kan tiha dodâlna kan tawh chângte hian beidawng leh hnual mai lo tûr kan nihzia eng tin nge min hrilh?

 2. Nehemia 2:18 chhiar ula. He thu hian mi mal chanchin sawiin thiltihtheihna ropui tak a neih dân eng nge min hrilh sawi rawh u. Nehemian a chipuite hnên atanga chhânna duhawm a dawng kha eng tiang chiaha pawimawh nge a nih sawi bawk ang che u.

 3. Ezra leh Nehemia te hian lal tanpuina tel lo chuan eng mah tihhlawhtlin theih an nei lo. Tawngkam danga sawi chuan, hêng Pathian mi tirh pahnihte hian sawrkâra thuneitu, mi lem be mite nêna tang tlângin hna an thawk a ni kan ti thei ang. Sawrkâr thuneitute chu tute pawh lo ni se, kohhrante hian eng tikah leh eng tin nge anni chu hna kan thawhpui ve ang? Chutih rual chuan, eng vângin nge kan fîmkhur hle erawh a tûl thung le?

 4. Nehemia tawngtâina (Neh. 1:1–11) hi chhiar nawn leh ula. Heta tang hian Pathian nêna in inlaichînna tithûk leh zual thei tûr eng thu nge lâk chhuah theih in neih le?